بیشتر ما در هنگام دریافت چک، بر این باوریم که چک حامل، مطلوبیت دارد و دوست داریم یا حتی اصرار می ورزیم که چک حامل دریافت کنیم اما در سوی دیگر، از صدور چک حامل پرهیز می کنیم و علاقه نداریم که چک حامل، صادر کنیم.
به راستی، صدور چک حامل بهتر است یا چک در وجه شخص معین؟ مزیت ها و معایب هر کدام از آنها چیست؟
با توجه به اهمیت موضوع و فراوانی و گستردگی این رفتار در بازار ایران، در این نوشتار، به تحلیل مزایا و معایب صدور چک در وجه حامل یا چک در وجه شخص معین می پردازیم و توضیح می دهیم که با صدور هر یک آنها جایگاه و تعهدات بانک، جایگاه و تعهدات صادر کننده چک و جایگاه و تعهدات دارنده چک به چه ترتیب و کیفیت می باشد.
الف) مزیت ها و معایب چک در وجه حامل یا در وجه شخص معین برای بانکها
اصولا برای بانکها از منظر شناسایی دارنده چک، تفاوتی ندارد که چک، در وجه حامل یا در وجه شخص معین، صادر شده باشد زیرا برابر ماده ۱۱ قانون صدور چک، بانکها موظف شده اند برای تشخیص دارنده چک، از شخصی که برای اولین بار جهت وصول وجه چک به بانک مراجعه کرده هویت کامل و دقیق او را دریافت و در پشت چک با ذکر تاریخ قید نمایند. اما اگر چک، در وجه شخص معین صادر شده باشد رویه بانکها و عرف بانکی این است که وجود یک یا دو امضاء شخص موصوف در متن چک را در ظهر چک برای احراز انتقال قانونی چک، به دارنده کنونی و نیز برای پرداخت وجه آن الزامی می دانند بنابراین کارمندان بانکها در مورد چک در وجه شخص معین، یک وظیفه کنترلی در جهت احراز انتقال قانونی چک (در حد متعارف بانکی) پیدا می کنند در حالی که نسبت به چک در وجه حامل، چنین وظیفه ای ندارند.
ب) مزیت ها و معایب چک در وجه حامل برای صادرکننده چک
صدور چک در وجه حامل، به طور کلی برای صادرکننده، مزیت قابل توجهی در پی ندارد زیرا هر شخصی که چک در وجه حامل را در دست داشته باشد، قانوناً مالک آن به شمار می رود و می‌تواند با مراجعه به بانک، وجه آن را درخواست کند بنابراین اگر چک در وجه حامل، مفقود گردد یا به طور اتفاقی یا به طریق مجرمانه و من غیر حق، به دست دیگری بیفتد برای اثبات اینکه چک، مفقود گردیده یا به طریق مجرمانه، تحصیل شده است باید مراحل پیچیده ای را طی نماید تا منتهی به دستور عدم پرداخت چک گردد که این مراحل نیازمند اثبات در محاکم و صرف وقت و هزینه زیاد برای صادر کننده یا ذینفع قانونی چک خواهد بود پس با توجه به مشکلات صدور چک در وجه حامل، به صادرکنندگان چک، توصیه می کنیم چک در وجه شخص معین، صادر فرمایند تا اگر چک، مفقود یا به طریق مجرمانه بدست دیگری افتاد امکان اثبات آن در محاکم از منظر قانونی با صرف وقت و هزینه کمتری فراهم باشد.
همچنین در فرضی که صادرکننده، چکی را در وجه شخص معین صادر کرده باشد و شخص معین موصوف در چک، بخواهد چک را به اشخاص دیگر منتقل کند ناگزیر است چک را ظهرنویسی نماید و در این صورت به تعداد متعهدین پرداخت وجه چک نیز افزوده خواهد شد.
هنگامی که چکی در وجه شخص معین صادر شده باشد اثبات عدم حسن نیت دارنده چک در دعاوی مربوطه، نسبت به مواردی که چک در وجه حامل صادر شده باشد آسان تر و ساده تر خواهد بود.
ج) مزیت ها و معایب چک در وجه حامل برای دریافت کننده چک
۱- برای انتقال چک حامل، لازم نیست دارنده چک، ظهر(پشت) چک را امضاء کند. انتقال چک حامل، با دست به دست شدن چک انجام می گیرد و انتقال دهنده، مسئولیتی در قبال نقد شدن آن نخواهد داشت در صورتی که دارنده چک، پشت چک را امضاء کند و آن را به شخص دیگری انتقال دهد همانند صادرکننده چک، متعهد به پرداخت وجه چک می باشد.
۲- در صورت مفقود شدن چک در وجه حامل، دریافت کننده چک، قانوناً نمی تواند از صادرکننده چک، صدور چک دیگری را مطالبه کند یا از او بخواهد که وجه چک را به صورت نقدی یا طرق دیگر بپردازد بلکه ناگزیر است در یک فرایند پیچیده و طولانی، ابتدا به مراجع قضایی، رجوع و مفقودیت چک در وجه حامل را اثبات و مراحل قانونی لازم برای اثبات حق خود نسبت به صادرکننده چک را طی نماید در حالی که شخص معین موصوف در متن چک، اگر به عنوان ذینفع چک، ثابت کند که چک را مفقود کرده یا به روش مجرمانه چک را از دست داده است می تواند به روش آسان تر و سریعتر برای مطالبه طلب و حق خود به صادرکننده چک، رجوع نماید.
۳- لازمه انتقال چک در وجه حامل، ظهرنویسی نمی باشد در نتیجه چک در وجه حامل با قبض و اقباض، منتقل می گردد و اثبات ظهرنویسی در این مورد بسیار سخت است فلذا می توان گفت چک در وجه حامل، پشتوانه کمتری نسبت به چک در وجه شخص معین دارد زیرا تنها متعهد پرداخت چک در وجه حامل، صادرکننده آن خواهد بود در حالی که چک در وجه شخص معین برای انتقال، مسیری جز ظهرنویسی ندارد و ظهرنویسی، پشتوانه چک را افزایش داده و امکان وصول آن را تقویت می کند. در حقیقت، لازمه انتقال چک در وجه شخص معین، ظهرنویسی است و ظهرنویسی روش نسبتاً مطمئنی برای افزایش امکان نقد شدن چک می باشد.
نهایتا توصیه بر این است که چه در مقام صادرکننده چک و چه در مقام دریافت کننده چک، چک در وجه شخص معین را بر چک حامل، ترجیح دهید و در متن چک، قید کنید که چک را بابت چه موضوع یا چه قراردادی صادر یا دریافت می کنید. البته به خاطر داشته باشید بانک برای پرداخت وجه چک به شروط یا مفادی که در متن چک، قید می شود توجه نمی کنند و این پیشنهاد، بیشتر در محاکم مورد اهمیت و مفید فایده خواهد بود.
ساد۲۴ ، سامانه استعلام چک های بانکی و اعلام سرقت چک های مفقودی و سرقت شده ، برای راحتی کار شما هموطنان عزیز در سامانه کشوری ساد۲۴، خدمات استعلام و اطلاع رسانی چک های بانکی را عرضه می کند.
شما با مراجعه به سایت ساد ۲۴ می توانید چک دریافتی خود را به صورت کاملا رایگان استعلام بگیرید و از سرقتی نبودن آن اطمینان حاصل نمایید.
همچنین در صورت بروز حادثه ای مانند سرقت و یا گم شد چک ، با ثبت آن در سامانه ساد۲۴ میتوانید به خود و دیگر هموطنان عزیزمان یاری رسانده و از سوء استفاده های احتمالی و یا نقل و انتقال آن در بازار جلوگیری نمایید.
منبع : ساد 24
